Gemeentelijk domein Fort 2, Een korte geschiedenis
33 ha Groen recreatiegebied, donkere gangen en een binnenfort, gonzend van verenigingsleven, is wat overblijft van één der meest prestigieuze vestingbouwprojecten uit het Europa van de 19de eeuw: de Brialmontomwalling van de stad Antwerpen, tevens Nationaal Reduit van België. Goedgekeurd op 8 september 1859 onder Minister van Oorlog Chazal en toegewezen aan aannemer Pauwels, bestond dit project van kapitein Henri Alexis Brialmont uit een meer dan 15 km lange omwalling, vertrekkend van het oude Zuidkasteel, de voormalige dwangburcht van Alva, en eindigend aan een nieuw te bouwen bolwerk: het Noordkasteel. De omwalling werd doorsneden door 15 poorten in neo-barok en –gotiek en werd op een gemiddelde afstand van 4 km beschermd door een gordel van acht vooruitgeschoven forten, die elk ongeveer 2 km van elkaar verwijderd waren. Later werd op de hoogte van Merksem een negende fort gebouwd. Ze waren alle van het polygonale stelstel.
Een gigantische onderneming
13 Miljoen kubieke meter grond werden verplaatst, het metselwerk werd op 1 miljoen kubieke meter geschat en er waren permanent ongeveer 13000 man aan het werk. De bouw duurde minstens tot 1865, volgens sommigen zelfs tot 1868.
Niettegenstaande de internationale lof voor het project, waren de vestingwerken zeer snel verouderd omwille van de voortschrijdende technologie die ook een snelle evolutie van de vuurkracht van de kanonnen tot gevolg had. Permanent dienden dan ook nieuwe aangepaste bolwerken bijgebouwd te worden steeds verder van de stad verwijderd. Van de eigenlijke omwalling blijft haast niets meer over. De forten daarentegen zijn nog alle in meer of mindere mate intact met uitzondering van Fort 1 dat moest wijken voor de rechttrekking van de Turnhoutse baan.
Vestingbouwwerk
In grote lijnen identiek met de andere forten van de gordel, werd Fort 2 gebouwd volgens het polygonale stelsel. De verdediging van Antwerpen kon gebeuren door geschut dat opgesteld stond op de wallen van hoofd- en zijfronten en op het binnenfort. De eigen verdediging van het fort werd verzekerd door wallen en een vestinggracht, 37 m breed langs de stadszijde, elders 58 tot 64 meter.
Met uitzondering van het rechter keelgedeelte dat moest wijken voor een voetbalterrein is deze gracht nog volledig intact. Ze werd onder schot gehouden vanuit een caponnière voor het hoofdfront, twee halve caponnières voor de zijfronten en twee stellen lage batterijen voor de keelzijde van het fort. Op de tweede verdieping van het binnenfort bevond zich een naar de stad gerichte kanongalerij, de "traditore"-batterij.
Het binnenfort dat was voorbestemd als laatste wijkplaats voor de verdedigers diende hoofdzakelijk voor kazernering. Het is van de rest van het fort gescheiden door een droge gracht met tegenwal. Het meet volgens zijn lengteas 99 meter en is vooraan en achteraan half cirkelvormig met diameters van 60 en 84 m en tussenin een recht gedeelte. Het heeft een binnenplaats van 40 x 13 meter en daar bereiken de muren een hoogte tot 14 meter. Met de aarden bedekking inbegrepen wordt dit 18 meter. Sommige muren zijn 2.5 meter dik.
Het fort, zoals de hele vestinggordel, had reeds zeer vroeg zijn verdedigingsfunctie verloren, maar het bleef militair bezit tot 1975. Na een vernietigende leegstand kon het domein door het gemeentebestuur van Wommelgem aangekocht worden op 29 november 1977. Sindsdien staat een deel van het fort ter beschikking van de Wommelgemse verenigingen.
Door toedoen van de “v.z.w. Vriendenkring Gemeentelijk Domein Fort 2 Wommelgem” werden een aantal verfraaiingswerken uitgevoerd en kunnen een aantal historische artilleriestukken worden getoond. We zijn hen dan ook erkentelijk voor hun onverdroten inzet voor de instandhouding van het fort.
Een gigantische onderneming
13 Miljoen kubieke meter grond werden verplaatst, het metselwerk werd op 1 miljoen kubieke meter geschat en er waren permanent ongeveer 13000 man aan het werk. De bouw duurde minstens tot 1865, volgens sommigen zelfs tot 1868.
Niettegenstaande de internationale lof voor het project, waren de vestingwerken zeer snel verouderd omwille van de voortschrijdende technologie die ook een snelle evolutie van de vuurkracht van de kanonnen tot gevolg had. Permanent dienden dan ook nieuwe aangepaste bolwerken bijgebouwd te worden steeds verder van de stad verwijderd. Van de eigenlijke omwalling blijft haast niets meer over. De forten daarentegen zijn nog alle in meer of mindere mate intact met uitzondering van Fort 1 dat moest wijken voor de rechttrekking van de Turnhoutse baan.
Vestingbouwwerk
In grote lijnen identiek met de andere forten van de gordel, werd Fort 2 gebouwd volgens het polygonale stelsel. De verdediging van Antwerpen kon gebeuren door geschut dat opgesteld stond op de wallen van hoofd- en zijfronten en op het binnenfort. De eigen verdediging van het fort werd verzekerd door wallen en een vestinggracht, 37 m breed langs de stadszijde, elders 58 tot 64 meter.
Met uitzondering van het rechter keelgedeelte dat moest wijken voor een voetbalterrein is deze gracht nog volledig intact. Ze werd onder schot gehouden vanuit een caponnière voor het hoofdfront, twee halve caponnières voor de zijfronten en twee stellen lage batterijen voor de keelzijde van het fort. Op de tweede verdieping van het binnenfort bevond zich een naar de stad gerichte kanongalerij, de "traditore"-batterij.
Het binnenfort dat was voorbestemd als laatste wijkplaats voor de verdedigers diende hoofdzakelijk voor kazernering. Het is van de rest van het fort gescheiden door een droge gracht met tegenwal. Het meet volgens zijn lengteas 99 meter en is vooraan en achteraan half cirkelvormig met diameters van 60 en 84 m en tussenin een recht gedeelte. Het heeft een binnenplaats van 40 x 13 meter en daar bereiken de muren een hoogte tot 14 meter. Met de aarden bedekking inbegrepen wordt dit 18 meter. Sommige muren zijn 2.5 meter dik.
Het fort, zoals de hele vestinggordel, had reeds zeer vroeg zijn verdedigingsfunctie verloren, maar het bleef militair bezit tot 1975. Na een vernietigende leegstand kon het domein door het gemeentebestuur van Wommelgem aangekocht worden op 29 november 1977. Sindsdien staat een deel van het fort ter beschikking van de Wommelgemse verenigingen.
Door toedoen van de “v.z.w. Vriendenkring Gemeentelijk Domein Fort 2 Wommelgem” werden een aantal verfraaiingswerken uitgevoerd en kunnen een aantal historische artilleriestukken worden getoond. We zijn hen dan ook erkentelijk voor hun onverdroten inzet voor de instandhouding van het fort.
